قدس آنلاین: هر سال با شروع فصل سرما، آلودگی هوای شهرهای بزرگ کشور هم به‌شدت افزایش می‌یابد و خسارت‌های سنگین جانی، مالی و زیست محیطی به بار می‌آورد. امسال هم بسیار بعید است از این قاعده مستثنا باشد، البته به دو دلیل مهم؛ نخست اینکه تشدید آلودگی هوا در سال جاری با همه‌گیری ویروس کرونا توأم شده و دیگر اینکه به نظر می‌رسد سرما و پدیده آلودگی کمی زودتر شروع شده است.
این وضعیت در حالی است که برای کنترل و کاهش پدیده آلودگی هوا در سه دهه گذشته مصوبات و قوانین مختلفی به تصویب رسیده که آخرین آن یعنی قانون هوای پاک، سال ۹۶ به تصویب نمایندگان مجلس رسید. قانونی که به باور همه کارشناسان از جامعیت مناسبی برخوردار است و اگر به درستی از سوی همه دستگاه‌هایی که در زمینه هوای پاک مسئولیت دارند، اجرا شود قطعاً آلودگی هوای شهرهای بزرگ و کلانشهرهای کشور در فصول سرد سال کاهش می‌یابد و به حد مطلوب می‌رسد.
با این همه، پرسش این است چرا آلودگی هوای شهرهای بزرگ کشور هر سال بدتر از سال پیش می‌شود؟ کدام دستگاه‌های مسئول در اجرای قانون هوای پاک کوتاهی می‌کنند و سرانجام اینکه چه زمانی شاهد تحقق اهداف پیش‌بینی شده در قانون هوای پاک خواهیم بود؟
همه دستگاه‌ها کوتاهی می‌کنند
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در این باره به قدس می‌گوید: پاسخ این پرسش که آلودگی هوای کلانشهرها چه زمانی کاهش یافته و به حد نرمال می‌رسد را نمی‌شود الان داد. ما در سال‌های گذشته پرش بسیار خوبی در بحث آلودگی هوا داشتیم که تصویب قانون هوای پاک بود؛ البته پیش از این هم قوانینی برای مقابله با آلودگی هوا داشتیم اما واقعیت این است برای اینکه بتوانیم بگوییم هوای کلانشهرها خوب شده، به یک نقطه مطلوب رسیده و آلودگی‌ها کاهش پیدا کرده نیاز به هم‌افزایی همه دستگاه‌های مسئول در مقابله با آلودگی‌ها دارد. نمی‌شود فقط از دستگاه خاصی مطالبه کرد. تا اراده جدی و هم‌افزایی همه دستگاه‌های مسئول را شاهد نباشیم اوضاع هوای شهرهای بزرگ کشور همین گونه خواهد بود.
وی در همین زمینه می‌افزاید: واقعیت این است دستگاه‌های اجرایی یاد گرفته‌اند توپ را به زمین دیگران بیندازند که این اتفاق خوشایندی نیست. تا زمانی که دستگاه‌های دخیل در هوای پاک مسئولیت‌هایش را نپذیرند و به صورت دقیق به آن‌ها عمل نکنند نمی‌توانیم شاهد بهبود و کاهش آلودگی هوا باشیم. البته به صورت فورس ماژور و در شرایط اورژانسی در فصول سرد سال با توجه به حجم بالای آلودگی‌ها و بعضاً مواجه شدن با پدیده وارونگی هوا تصمیماتی گرفته می‌شود اما این تصمیمات برطرف‌کننده آلودگی هوا نیست بلکه فقط تدابیری موقت است و جواب قطعی هم نمی‌دهد. مثلاً ما الان نمی‌دانیم اجرای طرح زوج و فرد کردن خودروها تا چه میزان از آلایندگی هوا کم می‌کند چون حتی به چنین آماری دسترسی نداریم.
وی با اشاره به اینکه قانون جامع هوای پاک نیز ضمانت اجرایی کلی ندارد، تصریح می‌کند: از سوی دیگر همه دستگاه‌های دخیل در کاهش آلودگی هوا از سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها گرفته تا وزارت صمت و پلیس راهور در انجام وظایف خود کوتاهی می‌کنند. مثلاً سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی موضوع می‌گوید زورش به خودروسازها نمی‌رسد.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا مجلس که نقش نظارتی دارد دربرابر کوتاهی دستگاه‌های مسئول در موضوع هوای پاک اقدام خاصی انجام نمی‌دهد، می‌گوید: اگر چه امسال گزارشی از سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص دستگاه‌هایی که نسبت به اجرای قانون هوای پاک کوتاهی کرده‌اند، نداشتیم اما مجلس در تلاش است در آینده، نظارت‌های خود را بیشتر کند. قطعاً امسال در این حوزه تصمیماتی اتخاذ می‌کنیم.
سیاست‌گذاری‌های ضد کاهش آلودگی هوا
داریوش گل علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز در پاسخ به قدس می‌گوید: منابع متحرک و ساکن آلودگی هوا مثل خودروها و کارخانجات و... به صورت مستمر در حال انتشار آلاینده‌ها در هوا هستند اما اینکه چرا در فصول سرد با پدیده آلودگی هوا مواجه می‌شویم به کاهش دما و وقوع وارونگی هوا برمی‌گردد. به‌دنبال این پدیده، آلودگی در سطح پایین‌تر محبوس می‌شود و ما وضعیت آلودگی هوا را به خوبی مشاهده می‌کنیم.
وی تأکید می‌کند: قبلاً یعنی تا اواخر دهه ۸۰، عامل اصلی آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور مونوکسید کربن بود اما الان عموماً مشکل کلانشهرها ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون هستند که منبع اصلی انتشار این ذرات هم خودروهای دیزلی است. البته موتورسیکلت‌ها هم تا ۲۱ درصد در انتشار ذرات نقش دارند.
وی با بیان اینکه راهکارهای کنترل و کاهش آلاینده‌ها هم مشخص است، می‌گوید: مثلاً یکی از این روش‌ها کنترل استفاده از سوخت استاندارد و خودروهای استاندارد است که در حال حاضر کیفیت سوخت ما مطلوب است؛ یعنی استاندارد یورو ۴ را دارد. خودروهای ما هم نشان استاندارد را می‌گیرند اما متأسفانه استمرار استاندارد را ندارند و پس از دو سه سال از لحاظ کنترل آلودگی خیلی استاندارد نیستند. البته این مشکل از طریق مراکز معاینه فنی تا حدی کنترل می‌شود. بحث دیگر مربوط به خودروهای فرسوده است چون چنین خودرویی تا ۲۰ برابر یک خودرو استاندارد آلودگی ایجاد می‌کند، بنابراین باید از رده خارج شود. مثلاً الان ۵۴ درصد ناوگان اتوبوسرانی تهران و ۹ میلیون از حدود ۱۱ میلیون موتورسیکلت موجود در کشور فرسوده هستند و طبق قانون هوای پاک باید از رده خارج شوند و نوسازی و توسعه ناوگان عمومی انجام گیرد اما شرایط چنین کاری فراهم نیست. همچنین استفاده از سوخت پاک در صنایع موضوع مهمی است. الان بیشتر صنایع ما گازسوز شده‌اند اما گاهی در زمستان که با کمبود گاز مواجه می‌شویم ناگزیر، صنایع به سمت استفاده از سوخت کوره یا مازوت و گازوئیل می‌روند. البته سازمان دارد مقاومت می‌کند و از طریق حقوقی درحال پیگیری موضوع است. با وجود این اگر همه راهکارهای کنترل آلودگی هوا را پیاده کنیم باز هم در کلانشهری مثل تهران هیچ تضمینی وجود ندارد در زمستان با پدیده وارونگی هوا مواجه نشویم، چون پایتخت از لحاظ اکولوژی ظرفیت این همه بارگذاری جمعیتی را ندارد. مثل این است که در یک ظرف یک لیتری ۵/۱ لیتر آب ریخته باشند. چون امکان تخلیه جمعیت وجود ندارد بهترین راهکار برای کاهش آلودگی استفاده از خودروهای هیبریدی است. از سوی دیگر باید میزان مصرف انرژی سوخت را در ایران کاهش دهیم چون سه برابر نرم جهانی است. کافی است مردم ما ۵ درصد در مصرف گاز خانگی صرفه‌جویی کنند؛ در این صورت در زمستان نیازی نیست صنایع از سوخت مازوت که به‌شدت آلاینده است استفاده کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که کدام دستگاه‌ها قانون هوای پاک را آن گونه که باید اجرا نمی‌کنند، می‌گوید: همه دستگاه‌ها کم و بیش در اجرای قانون هوای پاک کوتاهی می‌کنند چون بخشی از راهکارهایی که در قانون هوای پاک پیش‌بینی شده از جنس مدیریتی و سیاست‌گذاری و بخشی دیگر از جنس عملیاتی است. مثلاً در نوسازی و توسعه حمل و نقل عمومی و از رده خارج کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، وزارت کشور و شهرداری‌ها نیاز به منابع مالی دارند که متأسفانه نتوانستند منابع مالی آن‌ها را تأمین کنند. اگر منابع مالی‌اش تأمین شود بلافاصله می‌توانند اتوبوس‌های نو و یا حتی اتوبوس‌های اروپایی با پنج سال کارکرد را جایگزین کنند. اما چون پولش فراهم نشده سال به سال به تعداد اتوبوس‌های فرسوده شهرداری تهران افزوده می‌شود و میزان آلودگی از این محل افزایش پیدا می‌کند. همچنین وزارت راه و شهرسازی طبق آیین‌نامه اجرایی قانون هوای پاک مکلف به تجهیز کامیون‌های در حال کار به فیلتر جاذب است اما چنین نکرده است. در بخش سوخت هم اگرچه کیفیت سوخت بنزین ما خوب است اما سوخت کوره به دلیل بالا بودن گوگرد آن همچنان استاندارد نیست و اگر قرار باشد به ناچار نیروگاه‌ها در زمستان نفت کوره بسوزانند یا باید از نفت کوره با گوگرد پایین استفاده کنند یا طبق قانون، نصب سیستم‌های کنترلی در نیروگاه انجام شود. البته این کار می‌بایست در سال‌های ۹۷ و ۹۸ انجام می‌شد؛ اما وزارت نیرو می‌گوید پول و فضای لازم را ندارند. ضمن اینکه وزارت نیرو۳۰ درصد توسعه خود را باید در حوزه انرژی خورشیدی داشته باشد اما چنین نمی‌کند. پلیس باید جلو موتورسیکلت‌های فرسوده را بگیرد اما چنین نمی‌کند چون خیلی‌ها با این وسیله امرار معاش می‌کنند. سازمان برنامه و بودجه و دولت باید برای اجرای برنامه‌ها بودجه اختصاص دهند اما وقتی سیاست‌گذاری‌ها در شهری مثل تهران را می‌بینیم که در آن معابر و خیابان‌ها توسعه پیدا می‌کند، درمی‌یابیم این سیاست‌ها خودرومحور هستند. سیاست‌های ما در زمینه کاهش آلودگی هوا دوگانه و حتی برخلاف قانون هوای پاک است. از یک طرف فریاد می‌زنیم مردم، از خودرو شخصی برای سفر درون شهری استفاده نکنید؛ اما از آن طرف با توسعه معابر و اتوبان‌ها مثل اتوبان نیایش عملاً به آن‌ها می‌گوییم از خودروهای شخصی بیشتر استفاده کنید. یعنی دقیقاً برعکس حرفی که می‌زنیم عمل می‌کنیم.
وی در خصوص اینکه چرا سازمان حفاظت محیط زیست که علاوه بر نقش اجرایی، نقش نظارتی نیز دارد دستگاه‌هایی را که در اجرای قانون هوای پاک اهتمام لازم را ندارند معرفی نمی‌کند، می‌گوید: این سازمان وظیفه دارد عملکرد دستگاه‌ها را در اجرای هوای پاک به صورت دوره‌ای به دولت گزارش دهد. ما به دولت و دستگاه‌های نظارتی و دیوان محاسبات و سازمان بازرسی گزارش عملکرد دستگاه‌ها را ارائه می‌دهیم چون در غیر این صورت خود سازمان حفاظت محیط زیست زیرسؤال می‌رود. درواقع نه تنها به دستگاهای نظارتی گزارش می‌دهیم که کدام دستگاه‌ها چه مواردی را انجام نداده‌اند حتی آن‌را آسیب شناسی می‌کنیم و می‌گوییم دلیل انجام ندادن آن چه چیزی بوده است. مثلاً در جایی باید منابع مالی باشد تا کاری انجام شود و وقتی نیست قطعاً کار انجام نمی‌شود. البته به بعضی از دستگاه هم می‌گوییم آن زمان که پول داشتید هم کاری نکردید.
گل علیزاده معتقد است اقدام‌هایی از سوی دستگاه‌های مختلف برای کاهش آلودگی هوا انجام شده و در چند سال اخیر در افزایش کیفیت سوخت و ارتقای استاندارد خودروها موفق بوده‌ایم و حتی شاخص آلودگی از مونوکسید کربن به ذرات معلق تغییر کرده است. اما این اقدام‌ها کافی نیست و با وضعیت موجود، چشم‌انداز مثبتی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا نداریم، مگر اینکه در آینده به اندازه اهمیت آلودگی هوا به آن توجه کنیم، چون توجه کردن فقط قانون‌گذاری نیست. توجه کردن تأمین منابع مالی برای اجرای برنامه‌ها و ورود بخش خصوصی به این عرصه است.
ما به‌جای اینکه گاز را به بخش تجاری و صنعتی و خانگی بدهیم باید به نیروگاه‌ها اختصاص دهیم تا وزارت نیرو با توسعه نیروگاه‌ها به حد کافی به مردم برق بدهد تا تمام وسایل مصرفی آن‌ها برقی شود؛ یعنی از انرژی پاک استفاده کنند اما الان همه خانه‌های ما گازکشی است و خودروها را هم گازی می‌کنیم که این در واقع به هنگام وقوع زلزله یا آتش‌سوزی نقش بمب را بازی می‌کنند.
بسترها برای اجرای مصوبات و قانون هوای پاک فراهم نیست
شینا انصاری، مدیر کل محیط زیست سازمان شهرداری تهران هم در پاسخ به قدس می‌گوید: در قانون هوای پاک همه مسائل مربوط به کنترل و کاهش آلاینده‌ها دیده شده و در سال ۹۷ نیز۱۰ آیین‌نامه اجرای آن از قبیل توسعه حمل و نقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، عرضه سوخت استاندارد، تعیین شرایط اضطراری هوا، پایش صنایع و حتی آلودگی منابع ثابت مثل موتورخانه‌ها و سامانه‌های احتراق خانگی، تعیین حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها، گرد و غبار و شعب رسیدگی تخصصی به تخلفات آلودگی هوا در مراجع قضایی هم ابلاغ شده است؛ اگر این قانون به خوبی اجرا شود قطعاً روزهای ناسالم هوای شهرها در فصل سرما کمتر می‌شود؛ اما به کندی در حال اجراست و حتی بعضی از مواد آن اجرایی نمی‌شود چون بسترهای لازم برای اجرای این مصوبات فراهم نشده است.
وی در همین زمینه می‌افزاید: در واقع مصوبات اجرا می‌شوند اما دست و پا شکسته نه به صورت کامل. دلایل مختلفی برای این مشکل مطرح می‌شود که بخشی از آن به تغییرات مدیریتی و بخشی هم به شرایط کشور و موضوع تحریم‌ها برمی‌گردد. همه این موارد در بروز چنین مشکلی دخیل بوده است اما به نظر بنده دلیل عمده وجود مشکل یاد شده این است که هنوز دستگاه‌های مسئول عزم جدی برای انجام وظایفشان در بحث کنترل آلودگی هوا ندارند. چون اگر طبق تکالیفی که در قانون هوای پاک پیش‌بینی شده جلو می‌رفتیم قطعاً روزهای هوای ناسالم ما در شهرهای بزرگ کمتر از این‌ها بود. عزم جدی بین دستگاه‌ها شکل نگرفته یا موضوع آلودگی هوا در اولویت کارشان نبوده است. به همین دلیل و باوجود برخورداری از یک برنامه جامع و مناسب، باز هم با شروع فصل سرما با آلودگی شدید هوا در کلانشهرها مواجه شدیم.
انصاری با اشاره به اینکه دولت و دستگاه‌های نظارتی مثل مجلس شورای اسلامی باید بگویند کدام دستگاه‌ها در انجام وظایفشان در حوزه کنترل آلودگی هوا کم کاری کرده‌اند، می‌افزاید: مثلاً چرا عرضه سوخت که الان می‌بایست طبق قانون یاد شده، استاندارد یورو ۵ باشد هنوز یورو ۴ است یا طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و برنامه نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شهرداری به کجا رسیده است. با این وجود نمی‌شود گفت دستگاه‌های متولی هیچ کاری برای کنترل آلودگی هوا انجام دادند، چون اوایل دهه ۸۰ سوخت ما سرب داشت که یک آلاینده سرطان‌زا بود اما اکنون این آلاینده از سوخت حذف شده است. ازبست لنت ترمز که یک آلاینده بسیار خطرناک بوده با اجرای مصوبه مربوطه حذف شده است یا گوگرد سوخت ما در گذشته حدود ۵ هزار پی. پی. ام بوده اما الان به ۲۰۰ تا ۳۰۰ پی. پی. ام رسیده؛ یعنی اقداماتی شده و شاخص‌ها بهبود یافته اما در کل متناسب با سطح انتظارها نبوده است.
وی در خاتمه می‌گوید: دستگاه‌ها معمولاً وقتی آلودگی هوا به وضعیت بحرانی می‌رسد تصمیماتی می‌گیرند اما چشم‌انداز کنترل آلودگی هوا در شرایطی روشن خواهد شد که همه دستگاه‌های متولی به قانون هوای پاک پایبند باشند و در قالب برنامه‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی پیش‌بینی شده آن حرکت کنند، در غیر این صورت همچنان تداوم آلودگی‌ها را شاهد خواهیم بود.
نظر شما